Στη δεύτερη φάση του προγράμματος Tandem Cultural Capitals των European Cultural Foundation και MitOst e.V., η Claudia Woolgar (Brave New World Producties / Leeuwarden, Ολλανδία) επισκέφθηκε τον Γιάννη Παππά (Chorus) στην Ελευσίνα, προκειμένου να γνωρίσει από κοντά την πόλη και τους ανθρώπους της, την καθημερινότητα της δουλειάς του Γιάννη, καθώς και να αναπτύξουν από κοινού την ιδέα του συνεργατικού τους project. Στην ιστορία που ακολουθεί, η οποία δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στην επίσημη ιστοσελίδα του προγράμματος Tandem, η Claudia μοιράζεται την εμπειρία από το ταξίδι της.
Ανέκαθεν δυσκολευόμουν να ομολογήσω στους άνδρες ότι μου αρέσουν, με αποτέλεσμα αυτό το Tandem παραλίγο να μην γίνει ποτέ. Θα ήταν ίσως μάλιστα καλύτερο να μην έχουμε γνωριστεί ποτέ, αλλά αυτό θα ήταν δειλία. Και ο Γιάννης κι εγώ δεν είμαστε δειλοί. Όταν, όμως, μου ανέφερε τα περιβαλλοντικά προβλήματα της Ελευσίνας, δεν είχα καμία απολύτως αίσθηση του μεγέθους του προβλήματος.
Το ταξίδι μου είχε οργανωθεί άριστα. Ο Γιάννης είχε επικοινωνήσει με τους ανθρώπους που του είχα ζητήσει και οι συναντήσεις είχαν συμφωνηθεί. Με αυτόν τον χαλαρό και ελαφρώς ρευστό τρόπο που γίνονται οι συναντήσεις στην Ελλάδα. Τον λάτρεψα. Δεν θα τον άλλαζα με τίποτα. Με ένα ποδήλατο στη διάθεσή μου, τον Γιάννη ως οδηγό και συνεργάτη, ανέφελους ουρανούς, μία επικείμενη ΠΠΕ ολόγυρα και τις απαρχές μιας ιδέας στο μυαλό μου, όλα έμοιαζαν τέλεια.
Οι άνθρωποι που συναντήσαμε πρωταγωνιστούν στην πολιτιστική, πολιτική και ακτιβιστική σκηνή της Ελευσίνας:
• Η Καλλιόπη Παπαγγελή, προϊσταμένη του αρχαιολογικού χώρου της Ελευσίνας, της εισόδου στον Άδη και του ναού της θεάς Δήμητρας.
• Η Κέλλυ Διαπούλη, καλλιτεχνική διευθύντρια της Ελευσίνας 2021 και η Αγγελική Λαμπίρη, Διευθύντρια Πολιτιστικής Στρατηγικής (υπεύθυνη για το Tandem) στον παλαιό σιδηροδρομικό σταθμό, έδρα της καλλιτεχνικής διεύθυνσης της Ελευσίνας 2021.
• Η Μαρία Φιλιππή, πρώην διευθύνουσα σύμβουλος της Ελευσίνας 2021. Σε διαφορετικό κτίριο.
• Ο νεοεκλεγείς αντιδήμαρχος Δημήτρης Λιάσκος, υπεύθυνος για την Ελευσίνα 2021 ΠΠΕ.
• Ο νεοεκλεγείς δήμαρχος Αργύρης Οικονόμου. Μας είχε υποσχεθεί πέντε λεπτά από τον χρόνο του και μας αφιέρωσε πάνω από τριάντα. Συζητήσαμε πολύ για την ανάγκη ανταλλαγής γνώσεων μεταξύ πόλεων, καθώς και για την πίστη του νέου δημοτικού συμβουλίου στην αξία του τίτλου της ΠΠΕ για μια πόλη.
• Ο Χρήστος Χρηστάκης, ιδρυτής της Κίνησης Πολιτών Ecoeleusis, καθηγητής μαθηματικών, περιβαλλοντικός ακτιβιστής και οδηγός στον Άδη.
• Ο Πάνος Γκιόκας και οι συνάδελφοι του Γιάννη στην Chorus και την Mentor.
• Η Αναστασία Τσοπελάκη, μέλος της Chorus (και αναπληρώτρια υπεύθυνη Διεύθυνσης Πολιτιστικής Βιομηχανίας της Ελευσίνας 2021).
Περιηγηθήκαμε στον αρχαιολογικό χώρο και απόλαυσα από την αυλή του μουσείου τη θέα ενός εργοστασίου τσιμέντου δίπλα σε ένα διυλιστήριο. Μου φαινόταν απίστευτο να βλέπω αυτή τη βιομηχανική πηγή μόλυνσης σε απόσταση αναπνοής από το κέντρο της πόλης.
Ήθελα να γνωρίσω από κοντά ένα μέρος της βιομηχανικής κληρονομιάς της Ελευσίνας. Για να το πετύχουμε, αλυσοδέσαμε τα ποδήλατά μας δίπλα στον παραθαλάσσιο δρόμο (απ΄όπου η θάλασσα μόλις και διακρίνεται) και πηδήξαμε τον μαντρότοιχο όταν δεν φαινόταν κανένα αυτοκίνητο. Είχαμε μπει παράνομα στον «Κρόνο». Ήταν εκπληκτικό. Μπροστά μου υψώνονταν μεγαλειώδη κτίρια σε κατάσταση αποσάθρωσης. Έμεινα άφωνη. Δεν γίνεται καμία προσπάθεια προστασίας. Είναι το στολίδι του βιομηχανικού παρελθόντος της Ελευσίνας και πρέπει να σωθεί. Να αποκτήσει καινούργια ζωή. Έναν νέο σκοπό και ελπίδα για το μέλλον, που θα λαμβάνει υπόψη τις οικονομικές δυνατότητες των ιδιοκτητών, την αρχιτεκτονική σημασία του κεντρικού κτιρίου και την ανάγκη της πόλης να εξασφαλίσει εκ νέου πρόσβαση στο παραλιακό μέτωπο και να νιώσει περήφανη για το παρελθόν της βρίσκοντας μία δημιουργική και οικονομικά βιώσιμη λύση για τον χώρο.
Μπορεί η ανακήρυξη της πόλης σε Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης για το 2021 να εμφυσήσει μία αίσθηση κατεπείγοντος στους ενδιαφερόμενους φορείς; Ή μήπως είναι ήδη πολύ αργά;
Επισκεφθήκαμε και άλλα εργοστάσια, όπου διαπίστωσα με έκπληξη (ξανά και ξανά) την αδυναμία της πόλης (και της ΠΠΕ) να αξιοποιήσουν δημιουργικά τους χώρους. Δεν υπάρχουν σχεδόν καθόλου πολιτιστικές υποδομές στην Ελευσίνα. Δεν υπάρχει θέατρο. Μόνο ένα μικρό αρχαιολογικό μουσείο. Κανένας συναυλιακός χώρος. Καμία πινακοθήκη. Και όμως η πόλη έχει βιομηχανικά κτίρια που αναζητούν νέο ρόλο…
Και τότε ο Χρήστος μας οδήγησε στην κόλαση. Το παλιό διυλιστήριο δίπλα στην πόλη. Τα βιομηχανικά απόβλητα. Άδεια εργοστάσια. Πετρέλαιο που διαρρέει από εγκαταλελειμμένα πλοία. Σκουπίδια. Παχύρρευστο πετρέλαιο που χύνεται στον κόλπο. Σκουριασμένα σκαριά που μολύνουν τη θάλασσα. Βρωμιά.
Έπαθα σοκ. Πώς είναι δυνατόν να συμβαίνει αυτό;
Όσο περνούσε η ώρα, τόσο μεγάλωνε η πίστη μου στην ορθότητα της ιδέας που είχαμε με τον Γιάννη στη Ριέκα στην Κροατία. Και έπρεπε να υλοποιηθεί ακριβώς όπως την είχαμε σχεδιάσει. Και ας αντιδρούσαν οι αρνητικοί. Οι φοβισμένοι.
Κατεβάσαμε πλήθος ιδέες. Κάναμε διάφορα σχέδια. Υπέρ και κατά. Παράγοντες επιτυχίας. Ανάλυση ρίσκου. Οι αδυναμίες που προκύπτουν από την εξάρτηση σε επίσημους φορείς. Τα όνειρα και η πραγματικότητα έγιναν αξεδιάλυτο κουβάρι.
Ταξιδεύοντας μαθαίνεις, φυσικά, πολύ περισσότερα. Η Ελλάδα είναι πολυσύνθετη. Όλοι το γνωρίζουμε. Έχουμε πολύ δρόμο να διανύσουμε. Το επόμενο βήμα είναι η επίσκεψη του Γιάννη στη Λέουβαρντεν. Η σύνδεση των δύο πόλεων μοιάζει τόσο απίθανη που οφείλει να γίνει. Χρειάζεται δημιουργική σκέψη. Ανταλλαγή πρακτικών γνώσεων. Πολιτική βούληση. Εφαρμογή των νόμων.
Δύο καλλιτεχνικά project που αλληλοκαθρεφτίζονται, εμπλουτίζονται και αντιπαρατίθενται μεταξύ τους. Δύο project που (μαζί και χώρια) ενισχύουν τον διάλογο, την αίσθηση του επείγοντος, το καλύτερο μέλλον που χρειάζεται ο πλανήτης μας. Και ο πολιτισμός μπορεί να είναι το κίνητρο για να το πετύχουμε. Ως προς αυτό, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία.