Η ηθοποιός και ακτιβίστρια Kay Sara θα υποδυόταν την Αντιγόνη στο «Antigone in Amazonia» του Milo Rau το Σάββατο 16 Μαΐου 2020 στο φεστιβάλ Wiener Festwochen στη Βιέννη. Θα άνοιγε το φεστιβάλ και θα γινόταν η πρώτη αυτόχθονας που θα εκφωνούσε λόγο στη σκηνή του Burgtheater. Αν και το φεστιβάλ ακυρώθηκε, ακολουθεί η ομιλία της, με τίτλο «Πρέπει να σταματήσει αυτή τρέλα!». Μια κραυγή από την καρδιά του Αμαζονίου.
Η ομιλία αυτή ξεκινάει με πολλές υποθέσεις. Σήμερα, θα έπρεπε να στέκομαι στη σκηνή του Burgtheater και να «ανοίγω» το Wiener Festwochen. Θα γινόμουν η πρώτη αυτόχθονας που θα έβγαζε ποτέ λόγο σε αυτό το θέατρο. Το μεγαλύτερο και πλουσιότερο θέατρο του κόσμου. Έτσι μου είπαν. Θα ξεκινούσα με μια φράση ενός ευρωπαϊκού κλασικού έργου, της «Αντιγόνης» του Σοφοκλή:
«Πολλά τα φοβερά, πιο φοβερό απ’ όλα, ο άνθρωπος».
Θα ερχόμουν απευθείας από τις πρόβες μας στον Αμαζόνιο για τη νέα ευρωπαϊκή-βραζιλιάνικη παραγωγή της «Αντιγόνης». Θα έπαιζα την Αντιγόνη, που επαναστατεί ενάντια στον άρχοντα Κρέοντα, ο οποίος αρνείται να θάψει το νεκρό αδερφό της, γιατί θεωρείται εχθρός του κράτους. O Xορός θα αποτελούνταν από αυτόχθονες, επιζήσαντες μιας σφαγής οργανωμένης από την κυβέρνηση της Βραζιλίας. Θα παίζαμε αυτή τη νέα «Αντιγόνη» σε έναν δρόμο του Αμαζονίου, τα δάση του οποίου -αυτή τη στιγμή- τυλίγονται στις φλόγες. Δεν θα ήταν κάποιο θεατρικό έργο, αλλά μία δράση. Όχι μια πράξη τέχνης, αλλά μια πράξη αντίστασης ενάντια στην κυβερνητική δύναμη που καταστρέφει τον Αμαζόνιο.
Αλλά τίποτα από αυτά δεν συνέβη. Ούτε στον δρόμο που διασχίζει τον Αμαζόνιο υπήρχε κανείς, ούτε εγώ έπαιξα την Αντιγόνη. Είμαστε όλοι σκορπισμένοι σε όλο τον κόσμο και βλεπόμαστε μέσα από τις οθόνες μας – όπως τώρα.
Οι φίλοι μου από την Ευρώπη με ρώτησαν πώς τα πάω. — Μια χαρά είμαι. Είμαι στον Αμαζόνιο, στη βόρεια Βραζιλία, στις όχθες του ποταμού Oiapoque. Με περιβάλλει η φύση, με προστατεύει και μας τρέφει όλους. Ζω στον ρυθμό του κελαηδήματος των πουλιών και της βροχής και έκανα μια αρχαία τελετουργία για την προστασία μου. Για πρώτη φορά, μετά από 500 χρόνια, η Ευρώπη και η Αμερική χωρίζονται ξανά.
Ανήκω στην τρίτη φυλή του λαού των Tariano, της Φυλής της Βροντής. Είμαι κόρη του Θεού της Βροντής, κόρη βασιλιά, όπως η Αντιγόνη. Ο μύθος λέει ότι παλιότερα, εμείς οι Tariano, ήμασταν άνθρωποι από πέτρα. Αλλά αργότερα αποκτήσαμε ανθρώπινη σάρκα και μορφή για να μπορούμε να επικοινωνούμε με αυτούς που έρχονταν σε επαφή μαζί μας. Η μητέρα μου, μία Tucana, μου έδωσε το όνομα Kay Sara. Σημαίνει «αυτή που νοιάζεται για τους άλλους». Έτσι, από την πλευρά του πατέρα μου είμαι μια Tariana. Mιλάω όμως μαζί τους στη μητρική μου γλώσσα, στα Tucano. Όπως όλοι μας, είμαι μια μίξη πολλών πραγμάτων:
«Είμαι Tucana και Tariana, γυναίκα, ακτιβίστρια και καλλιτέχνης. Σας μιλάω σήμερα με όλες αυτές τις ιδιότητες».
Εμάς τους ιθαγενείς μας αποκαλούν Ινδιάνους. Αλλά επιμένω να μας αποκαλούν ιθαγενείς. «Ινδιάνοι» είναι μια προσβλητική λέξη που μας επιβλήθηκε από τους εισβολείς, εννοώντας ότι είμαστε κατώτεροι. Γι’ αυτό και θέλω να το αλλάξω αυτό. Έγινα ηθοποιός για να μιλήσω για εμάς, για την ύπαρξή μας.
Για πολύ καιρό, η ιστορία μας λεγόταν από τους ετερόχθονες. Τώρα, είναι η ώρα να πούμε πάλι εμείς οι ίδιοι την ιστορία μας. Η δυστυχία μας ξεκίνησε όταν ήρθαν στα μέρη μας οι Ισπανοί κι οι Πορτογάλοι. Στην αρχή ήρθαν οι στρατιώτες κι έπειτα οι κληρικοί.
Μαζί με τους Ευρωπαίους ήρθαν κι οι αρρώστιες. Χιλιάδες φυλές αφανίστηκαν. Εκατομμύρια άλλοι άνθρωποι πέθαναν στα χέρια στρατιωτών και κληρικών. Αλλά αυτό είναι κάτι που έχει ξεχαστεί και δεν έχει γραφτεί πουθενά. Δολοφόνησαν στο όνομα ενός θεού και ενός πολιτισμού. Στο όνομα της προόδου και του κέρδους. Κάποιοι από εμάς δούλευαν γι’ αυτούς. Αλλά αυτοί οι ιθαγενείς και οι μαύροι υποδουλώθηκαν και σκοτώθηκαν μόλις τελείωναν τη δουλειά τους, για να μην πληρωθούν. Σήμερα, έχουμε απομείνει ελάχιστοι.
Είμαι μία από τις τελευταίες Tariano. Και όμως, πριν από μερικές εβδομάδες ήρθε σε εμάς μια καινούργια αρρώστια από την Ευρώπη: ο κορωνοϊός. Ίσως έχετε ακούσει ότι στο Manaus, την πρωτεύουσα του Αμαζονίου, η αρρώστια εξαπλώνεται ραγδαία. Δεν υπάρχει χρόνος για κανονικές κηδείες. Οι νεκροί ρίχνονται σε μαζικούς τάφους, τους οποίους κλείνουν τα τρακτέρ. Άλλοι κείτονται στο δρόμο άθαφτοι, όπως ο αδερφός της Αντιγόνης.
Οι λευκοί εκμεταλλεύονται το χάος για να εισβάλουν ακόμα πιο βαθιά στα δάση. Δεν σβήνουν πια τις φωτιές. Kαι ποιος να τις σβήσει; Όποιος πέσει στα χέρια των υλοτόμων σκοτώνεται. Και τι κάνει ο Μπολσονάρο; Αυτό που έκανε πάντα: συγχαίρει τους υποστηρικτές του και χλευάζει τους νεκρούς. Έβαλε τους συνεργάτες του, απλώς να μας ενημερώσουν ότι έχει ξεσπάσει μια αρρώστια. Μας αφήνει να πεθάνουμε. Ο Μπολσονάρο θέλει να αποτελειώσει τη γενοκτονία των αυτοχθόνων που ξεκίνησε πριν από 500 χρόνια.
«Ξέρω ότι είστε συνηθισμένοι σε λόγους σαν αυτόν. Πάντα, όταν είναι πια πολύ αργά, εμφανίζεται κάποιος προφήτης».
Στις αρχαίες ελληνικές τραγωδίες, όταν εμφανίζεται η Κασσάνδρα ή ο Τειρεσίας, γνωρίζουμε ότι η συμφορά έχει ήδη πάρει τον δρόμο της. Σας αρέσει να μας ακούτε να τραγουδάμε, αλλά δεν σας αρέσει να μας ακούτε να μιλάμε. Και όταν μας ακούτε, δεν μας καταλαβαίνετε. Το πρόβλημα δεν είναι ότι δεν γνωρίζετε ότι τα δάση μας καίγονται και οι άνθρωποί μας πεθαίνουν. Το πρόβλημα είναι ότι έχετε εξοικειωθεί πια με αυτή την πληροφορία. Θα σας πω, λοιπόν, αυτό που όλοι ξέρετε.
Πριν από μερικά χρόνια, οι παραπόταμοι του Αμαζονίου στέρεψαν για πρώτη φορά από τότε που υπάρχει ανθρώπινη μνήμη. Αν δεν δράσουμε τώρα, σε δέκα χρόνια, το οικοσύστημα του Αμαζονίου θα καταρρεύσει. Η καρδιά αυτού του πλανήτη θα σταματήσει να χτυπά. Το λένε και οι δικοί μας και οι δικοί σας επιστήμονές κι ίσως είναι το μόνο στο οποίο συμφωνούν. Αν δεν δράσουμε, θα εξαφανιστούμε. Δεν γίνεται να είμαστε τόσο εγωιστές ώστε να αρνηθούμε στη μελλοντική γενιά το πιο σημαντικό πράγμα που έχουμε, τη Φύση. Και μαζί με αυτό, όλα όσα χρειαζόμαστε για να επιβιώσουμε.
Τις τελευταίες εβδομάδες έχουμε λάβει πολλά κείμενα διαμαρτυρίας, υπογεγραμμένα από διάφορες διασημότητες. Θέλετε λιγότερη ρύπανση, λιγότερες κλοπές, λιγότερους θανάτους. Μα τι ακριβώς σας κάνει να πιστεύετε ότι έπειτα από 500 χρόνια αποικιοκρατίας και χιλιάδες χρόνια υποδούλωσης του κόσμου, θα μπορούσατε εσείς να σκεφτείτε κάτι, χωρίς αυτό να περιέχει περαιτέρω καταστροφή; Αν ακούσετε τους εαυτούς σας, θα βρείτε μόνο τις ενοχές σας. Και όταν ταξιδεύετε ανά τον κόσμο, θα βρίσκετε μόνο τη βρωμιά με την οποία εσείς τον λερώσατε. Για εσάς, δεν υπάρχει γυρισμός. Αλλά δεν γίνεται να σας αφήσουμε να καταστρέψετε κι εμάς.
«Δεν φοβάμαι για εμένα, φοβάμαι για τους απογόνους μας».
Ήρθε, λοιπόν, η στιγμή να σωπάσετε. Ήρθε η ώρα να ακούσετε. Μας χρειάζεστε, εμάς, τους φυλακισμένους αυτού του κόσμου, για να κατανοήσετε τους εαυτούς σας. Γιατί τα πράγματα είναι τόσο απλά: δεν υπάρχει κανένα κέρδος σε αυτόν τον κόσμο, παρά μόνο η ζωή.
Επομένως, ίσως είναι καλό που δεν στέκομαι αυτή τη στιγμή στη σκηνή του Burgtheater, που δεν σας μιλώ ως ηθοποιός. Γιατί όλα αυτά δεν έχουν να κάνουν πια με την τέχνη, δεν έχουν να κάνουν με το θέατρο. Η τραγωδία αυτή συμβαίνει τώρα, εδώ, στον κόσμο μας, μπροστά στα μάτια μας.
Και ίσως αυτό είναι που με ανησυχεί πιο πολύ όταν ακούω τον Κρέοντα να μιλάει. Ξέρει ότι έχει άδικο. Ξέρει ότι αυτό που κάνει δεν είναι σωστό. Είναι λάθος από κάθε άποψη. Θα επιφέρει την πτώση του, την πτώση της οικογένειάς του, την Αποκάλυψη. Και παρ’ όλα αυτά, το κάνει. Κρίνει τον εαυτό του, μισεί τον εαυτό του, αλλά συνεχίζει να κάνει αυτό που μισεί. Πρέπει να σταματήσει αυτή η τρέλα. Ας σταματήσουμε να είμαστε ο Κρέοντας. Ας γίνουμε η Αντιγόνη. Γιατί όταν η ανομία γίνεται νόμος, η αντίσταση γίνεται χρέος.
«Ας αντισταθούμε όλοι μαζί. Ας γίνουμε άνθρωποι. Ο καθένας με τον τρόπο του, όπου κι αν βρίσκεται, ενωμένοι με τη διαφορετικότητά μας και την αγάπη μας για τη ζωή, που μας ενώνει όλους».
Ομιλία της Kay Sara, στο πλαίσιο και με την υποστήριξη του φεστιβάλ Wiener Festwochen.
