Στη δεύτερη φάση του προγράμματος Tandem Cultural Capitals των European Cultural Foundation και MitOst e.V., ο Γιάννης Παππάς (Chorus / Ελευσίνα, Ελλάδα), μετά από το ταξίδι της Claudia Woolgar (Brave New World Producties) στην Ελευσίνα, επισκέφθηκε με τη σειρά του την Claudia στην Λέουβαρντεν στην Ολλανδία, προκειμένου να γνωρίσει από κοντά την πόλη και τους ανθρώπους της, την καθημερινότητα της δουλειάς της Claudia, καθώς και να αναπτύξουν από κοινού την ιδέα του συνεργατικού τους project. Στην ιστορία που ακολουθεί, ο Γιάννης μοιράζεται την εμπειρία από το ταξίδι του.
Καθώς δεν είμαι Ελευσίνιος, δεν είχα πάει ποτέ στη Βλύχα, το απερίγραπτο «νεκροταφείο» πλοίων που σόκαρε την Claudia. Έτσι, όταν βρεθήκαμε σε αυτή τη ντροπιαστική γωνιά της πόλης, δεν πίστευα στα μάτια μου.
Με αυτή την εικόνα κατά νου, ετοιμάστηκα να επισκεφτώ τη Λέουβαρντεν. Ανυπομονούσα να γνωρίσω καλύτερα τα στοιχεία που συνδέουν και διαφοροποιούν τις δύο πόλεις μας, μία πρώην και μία επικείμενη Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης.
Το Φρίσλαντ (το όνομα της ευρύτερης περιοχής) είναι ένας ιδιαίτερος προορισμός. Σε αυτή την παρθένα βόρεια επαρχία της Ολλανδίας αφήνεις τα πετάλι και προχωράς αργά, όπως οι ντόπιοι, σε ένα ήρεμο παραθαλάσσιο τοπίο, ανάμεσα σε αμέτρητες μαύρες και λευκές αγελάδες για τις οποίες φημίζεται η περιοχή. Οι κάτοικοι είναι πανύψηλοι και η γλώσσα τους, η φριζική, κοσμεί μαζί με τα Ολλανδικά τις οδικές πινακίδες. Εδώ δεν χρειάστηκε απλώς να υψώσουν τεχνητούς λόφους (terpen) και να φτιάξουν αναχώματα για να προστατεύσουν τα χωράφια τους. Έπρεπε να δημιουργήσουν την ίδια τη γη.
Ήταν η πρώτη φορά που ταξίδευα στην Ολλανδία και νιώθω τυχερός που γνώρισα την Claudia στη Ριέκα της Κροατίας, με αποτέλεσμα η πρώτη μου επαφή με αυτή τη μοναδική χώρα και τους κατοίκους της να είναι στη Λέουβαρντεν και το Φρίσλαντ.
Η πτήση από την Αθήνα στο Άμστερνταμ ήταν μάλλον άβολη (λόγω των τρομακτικών αναταράξεων). Η Claudia με περίμενε στον σιδηροδρομικό σταθμό της Λέουβαρντεν. Το πρώτο πράγμα που αντίκρισα βγαίνοντας από τον σταθμό ήταν το επιβλητικό γλυπτό/συντριβάνι «Love» του Jaume Plensa. Η Claudia μου νοίκιασε ένα ποδήλατο και ξεκινήσαμε για το δωμάτιο που είχα κλείσει… όταν συνειδητοποίησα με έκπληξη ότι τα ολλανδικά ποδήλατα δεν έχουν φρένο! […] Γεγονός που χαρακτηρίζει γενικότερα τους Ολλανδούς ως προς την ασυγκράτητη δημιουργικότητα και επιδεξιότητά τους με ό,τι σκαρφιστούν…
Το πρώτο βράδυ στη Λέουβαρντεν ολοκληρώθηκε με δείπνο σε ένα ζεστό εστιατόριο, όπου γνώρισα τον Jan van Erve, συνεργάτη της Claudia και συνιδρυτή της Brave New World Producties. Ο Jan ήταν υπεύθυνος marketing και χορηγιών της Λέουβαρντεν ως Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης το 2018. Από τον Ιανουάριο του 2019, μαζί με την Claudia και μία αφοσιωμένη ομάδα, εργάζονται για να εμπλουτίσουν την κληρονομιά του θεσμού της πολιτιστικής πρωτεύουσας με τη διοργάνωση διεθνών εκδηλώσεων, που συνδέονται άμεσα με νέους και ανερχόμενους καλλιτέχνες της ευρύτερης περιοχής.
Η πρώτη μέρα στην υπέροχη παραθαλάσσια επαρχία του Φρίσλαντ ήταν παραπάνω από γεμάτη. Μαζί με την Claudia, εξερεύνησα την περιοχή έχοντας οδηγό έναν συναρπαστικό ντόπιο ονόματι Klaas Toering, τον οποίο θαυμάζω και ζηλεύω πραγματικά για την αγάπη που έχει για την ιδιαίτερη πατρίδα του, καθώς και τις γνώσεις που απέκτησε (μετά από ενδελεχή έρευνα) σχετικά με το τι ακριβώς πρέπει να γίνει για την μελλοντική ευημερία της περιοχής. Ο Klaas είναι εκείνος που με βοήθησε να συνειδητοποιήσω τον ιδιαίτερο δεσμό των Ολλανδών με το νερό. Πρόκειται για τον καλύτερο φίλο αλλά και τον χειρότερο εχθρό τους. Δημιουργεί μοναδικά τοπία και οικονομική ευμάρεια. Δεδομένου, όμως, ότι πάνω από τη μισή χώρα βρίσκεται είτε στο ίδιο επίπεδο είτε και κάτω από τη στάθμη της θάλασσας, οι άνθρωποι δεν μπορούν παρά να είναι πάντοτε σε εγρήγορση για να προστατευτούν σε περίπτωση πλημμύρας.
Θαλάσσιο ανάχωμα μεταξύ της Θάλασσας του Βάντεν και των λασποτόπων του Φρίσλαντ. photo credit: YP 
Ο Klaas Toering κι εγώ. photo credit: Claudia Woolgar
Το τοπίο κατά μήκος της ακτής του Φρίσλαντ έχει ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, πέρα από τα πελώρια θαλάσσια αναχώματα. Τα τέρπεν. Πρόκειται ουσιαστικά για τεχνητούς λόφους που προσφέρουν προστασία από την άνοδο της θάλασσας. Επισκέφθηκα τον όμορφο λόφο του Hegebeintum, που είναι και ο ψηλότερος (εννιά μέτρα πάνω από τη στάθμη της θάλασσας). Αυτό, όμως, που μου προκάλεσε τη μεγαλύτερη έκπληξη (αν και δεν φάνηκαν να τη συμμερίζονται καθόλου η Claudia και ο Klaas) ήταν οι μεγάλες ποσότητες κοχυλιών στην κορυφή του λόφου γύρω από τη γραφική εκκλησία.
Hegebeintum. photo credit: YP 
Κοχύλια στον Hegebeintum. photo credit: YP
Μετά από ένα σύντομο διάλειμμα για καφέ σε έναν οίκο ευγηρίας (!), όπου δοκίμασα το παραδοσιακό γλυκό tompouce, φτάσαμε σε ένα από τα καλύτερα σημεία του ταξιδιού μου: το Zorgboerderij de Iik. Ένα μοναδικό αγρόκτημα όπου (νέοι) άνθρωποι με ψυχικές ασθένειες και/ή προβλήματα συμπεριφοράς μπορούν να ταΐσουν και να αρμέξουν αγελάδες, να οδηγήσουν τρακτέρ, να περιποιηθούν άλογα, να καλλιεργήσουν τον λαχανόκηπο, να κόψουν ξύλα, να βάψουν, να κάνουν γλυκά, να μαγειρέψουν κτλ. Πρόκειται για μία αξιοζήλευτη πρωτοβουλία του ακαταπόνητου Folkert και της μητέρας του Christien. Πριν φύγω, είχα μία σύντομη αλλά ουσιαστική συνομιλία με τον Folkert (που πρέπει να είναι γύρω στα 25) σχετικά με το μέλλον του στη γεωργία και την απειλή της περιβαλλοντικής κρίσης. Εκείνο, όμως, που δεν πρόκειται να ξεχάσω, είναι η εικόνα των χαμογελαστών και πολύ εργατικών ανθρώπων γύρω μου. Είναι όλοι τους λαμπρό παράδειγμα προς μίμηση.
Τις επόμενες μέρες, χάρη στην Claudia, είχα την ευκαιρία να γνωρίσω και να συνομιλήσω με ανθρώπους-κλειδιά για το project μας, όπως ο θεατρικός διευθυντής Sjoerd Wagenaar, που κατάφερε -σε λιγότερο από μία ώρα- να μου μεταδώσει το πάθος του για την ιδέα μας, ο Enno Feenstra (μέλος επίσης της Brave New World Producties) και η Suzanne Peters, που μας υποδέχτηκε εγκάρδια στα παλαιά γραφεία της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης για το 2018. Εκεί πρόσεξα μία φωτογραφία των ανθρώπων που δούλεψαν για την Πολιτιστική Πρωτεύουσα, η οποία είχε τραβηχτεί την τελευταία -απελευθερωτική- ημέρα του προγράμματος. Θεέ μου, πόσο τους ζήλεψα!
Πήγα επίσης σε ένα ζωντανό διαδραστικό talk show με θέμα το νερό και το κλίμα, δύο στοιχεία που συνδέονται αναπόσπαστα μεταξύ τους στην Ολλανδία και ειδικά στο Φρίσλαντ. Το κοινό αποτελούνταν από γεωργούς, ακτιβιστές, τεχνολόγους, επιστήμονες, ανθρώπους δραστήριους και ονειροπόλους. Όλοι επιθυμούσαν να μάθουν τι πρέπει να γίνει. Καθώς όλα λεγόντουσαν στα ολλανδικά ή στη -μελωδική- φριζική γλώσσα, ήμουν τυχερός που είχα δίπλα μου την Claudia με την ακούραστη ψιθυριστή της διερμηνεία.
lepenUP Live. photo credit: YP 
lepenUP Live. photo credit: YP
Στο τέλος, επισκέφθηκα το επιβλητικό δημαρχείο της πόλης, όπου συνάντησα τον δήμαρχο Sybrand van Haersma Buma, τον αντιδήμαρχο Πολιτισμού Sjoerd Feitsma, και τον δημοτικό Διευθυντή Ενέργειας Bouwe de Boer. Και οι τρεις ήταν βαθύτατα πεπεισμένοι για τα οφέλη και τη δυναμική που μπορεί να προσδώσει ο θεσμός της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης σε μία πόλη και έδειξαν πολύ μεγάλο ενδιαφέρον στο να διερευνήσουν τις δυνατότητες ανταλλαγής γνώσεων και βέλτιστων πρακτικών ανάμεσα στη Λέουβαρντεν και την Ελευσίνα (που είναι άλλωστε ένας από τους στόχους του project μας).
Η Λέουβαρντεν διαφέρει πολύ από την Ελευσίνα. Και οι δύο πόλεις είναι όμορφες με τον δικό τους ιδιαίτερο τρόπο, αλλά και οι δύο αντιμετωπίζουν σοβαρά περιβαλλοντικά προβλήματα. Στη Λέουβαρντεν είναι «αόρατα», με μία απέραντη πράσινη έρημο όπου δεν φυτρώνουν μήτε λουλούδια μήτε δέντρα. Στην Ελευσίνα είναι ολοφάνερα και περιλαμβάνουν ένα παράνομο ανοιχτό μουσείο… εγκαταλελειμμένων πλοίων, καθώς και ένα διυλιστήριο κι ένα εργοστάσιο τσιμέντου -κυριολεκτικά- μέσα στην πόλη. Στη Λέουβαρντεν φοβούνται τη θάλασσα. Οι Ελευσίνιοι την αναζητούν εναγωνίως.
Γίνεται λοιπόν η τέχνη και ο πολιτισμός να κάνουν τον κόσμο καλύτερο; Ναι, γίνεται. Μείνετε συντονισμένοι! 🙂
